1. مقدمه
نرم افزارهای آموزشی و تربیتی به عنوان بخش مهم منابع و مواد آموزشی و
تربیتی نقش ویژهای در تعامل یادگیرنده با محیط یادگیری دارد و سبب می شود
یادگیرنده موقعیت یادگیری را درك نموده، و آن را بازسازی یا تغییر دهد و در یك
خودارزیابی، تجربه های خود را در محیط خودساخته معنادار نماید.
علاوه بر ویژگی‌های عمومی منابع و مواد آموزشی، استاندارهای اختصاصی
نرم افزارهای آموزشی و تربیتی به شرح زیر عبارتند از:
2. تعریف
نرم افزار آموزشی و تربیتی: نرم افزار چندرسانه ای، كاربردی و تعاملی است كه
برای تسهیل، تثبیت و تعمیق فرآیند یاددهی - یادگیری برمبنای علوم تربیتی و علوم
رایانه ای تولید شده است.
3. دسته بندی نرم افزارهای آموزشی و تربیتی
با توجه به كاربردهای مختلف نرم افزارهای آموزشی و تربیتی به لحاظ نوع
مخاطب و محیط مورد استفاده از آن، نرم افزارهای آموزشی به سه دسته
نرم افزارهای دانش آموزی، نرم افزارهای معلمان و نرم افزارهای كلاس درس
دسته بندی می شود؛ كه به دوصورت برخط(online) و برون خط(Offline) استفاده
می‌شوند.
3-1. نرم افزارهای آموزشی و تربیتی دانش آموزی: این دسته از
نرم افزارها مخاطب آن دانش‌آموز است و در مدرسه و بیرون آن استفاده می شود. از
انواع نرم افزارهای دانش آموزی می توان نرم افزارهای خودآموز، نرم افزارهای
مكمل آموزشی، نرم افزارهای فرهنگ و دایره المعارف، نرم افزارهای بازی و سرگرمی
آموزشی، نرم افزارهای تكلیف الكترونیكی، نرم افزارهای شبیه سازی، نرم افزارهای
آزمایشگاه و كارگاه مجازی، كتاب های الكترونیكی و نرم افزارهای آزمون ساز را
نام برد.
3-2. نرم افزارهای آموزشی و تربیتی معلمان: این دسته از نرم افزارها مخاطب و
استفاده كننده آن، معلم است و برای حمایت از شایستگی های عمومی، حرف های و
تخصصی معلمان تولید می شوند. ازجمله این نرم افزارها می توان به نرم افزارهای
راهنمای معلم و نرم افزارهای ابزار معلم و كتاب الكترونیكی اشاره کرد.
3-3. نرم افزارهای آموزشی و تربیتی ویژه كلاس درس: این دسته از نرم افزارها
مخاطب آن دانش آموز و استفاده كننده آن معلم در فرآیند یاددهی - یادگیری در
كلاس درس است. از جمله نرم افزارهای این دسته می‌توان به نرم افزارهای ابزار
معلم، اجزای آموزشی، نرم افزارهای شبیه‌ساز نرم افزارهای آزمایشگاه و كارگاه
مجازی، كتاب‌های الكترونیكی، نرم افزارهای آزمون ساز اشاره کرد.
4. ویژگی‌های اختصاصی نرم افزارهای آموزشی و تربیتی
به منظور تولید و ارزشیابی هر نرم افزار آموزشی و تربیتی، چهار گروه از
ویژگی‌ها ضرورت دارد:
1. محتوایی
2. طراحی آموزشی
3. فنی
4. طراحی هنری
4-1. ویژگی‌های محتوایی
4-1-1. محتوا، مفاهیم و مهارت‌های اساسی و ایدههای كلیدی و شایستگی های
برنامه درسی حوزه تربیت و یادگیری مورد نظر را پوشش، تقویت و توسعه می دهد.
4-1-2. در انتخاب و سازماندهی محتوا، ارتباط عمودی وافقی مفاهیم و مهارت‌ها
و ایده های كلیدی رعایت شده است؛
4-1 -3. محتوا و تصاویر نرم افزار ضمن اجتناب از ترویج خشونت و امور
غیراخلاقی، ارزش‌های اسلامی نظام را رعایت و تقویت كرده است.
4-2. ویژگی‌های طراحی آموزشی
4-2-1. در طراحی آموزشی، راهبردهای یاددهی- یادگیری (حل مسئله، كاوشگری،
...) متناسب با برنامه حوزه های تربیت و یادگیری انتخاب شده است.
4-2-2. طراحی آموزشی باعث ایجاد تعامل (ارتباط دوسویه محتوا و مخاطب) شده
است.
4-2-3. طراحی آموزشی به تنوع و غنی سازی محیط یادگیری توجه دارد.
4-2-4. طراحی آموزشی ارائه بازخورد مناسب مخاطب از فرآیند یادگیری را با
توجه به سوابق و پیشرفت ذخیره شده در نرم افزار به مخاطب فراهم كرده است.
4-2-5. طراحی آموزشی، از رسانه های مختلف و مناسب در ایجاد موقعیت مبتنی بر
محتوا استفاده کرده است.
4-2-6. طراحی آموزشی، اصول طراحی پیام را رعایت كرده است.
4-2-7. در طراحی آموزشی با توجه به رویكرد فرآیندمحور و نتیجه محور از انواع
ارزشیابی (تشخیصی، تكوینی و پایانی) بهره برده است.
4-2-8. روش ارزشیابی در تعداد، انواع و سطوح دشواری سوالات با محتوا متناسب
است.
4-2-9. درطراحی آموزشی، ارتباط و هماهنگی قالب گرافیك مورد استفاده با مراحل
رشد مخاطب و هویت اسلامی- ایرانی رعایت شده است.
4-3. ویژگی‌های فنی
4-3-1. نرم افزار به سادگی با سخت‌افزارهای رایج، قابل نصب و استفاده است.
4-3-2. اجزای فنی نرم افزار (نمادهای جابجائی، كنترلگرهای صدا و تصویر و...)
دارای كاركرد صحیح هستند.
4-3-3. حجم رسانه های مورد استفاده (به لحاظ ظرفیت فضای مورد استفاده)
متناسب با محیط انتشار و براساس استانداردهای روز است.
4-3-4. نرم افزار در سیستم عامل‌ها و مرورگرهای رایج، قابل اجرا است.
4-3-5. نرم افزار از فناوری‌های جدید تولید محتوا در تولید نرم افزار
آموزشی، بهره برده است.
4-3-6. در تهیه نرم افزار حقوق مالكیت و آفرینش فكری رعایت شده است.
4-3-7. نرم افزار قابل توسعه بوده و درصورت نیاز، قابل توسعه به اپلیکیشن
موبایل و تبلت یا وب اپلیکیشن، باشد.
4-3-8. امنیت نرم افزار مانند تعریف سطح دسترسی کاربران با نقش‌های مختلف و
دسترسی به داده ها به درستی انجام شده است.
4-3-9. آموزش نرم افزار با روش‌های مختلف پشتیبانی آنلاین یا بصورت خودآموز
در دسترس است.
4-3-10. دارای امکان گرفتن فایل پشتیبان با قابلیت بازیابی از داده ها و
فایل‌های مهم است.
4-4. ویژگی‌های طراحی هنری
4-4-1. رسانه های تصویری (ثابت و متحرك)، صدا، فیلم و... از كیفیت مناسب
برخوردار باشند.
4-4-2. رسانه های تصویری، فیلم و صدا (موارد تركیبی) فرآیند آموزش را بهبود،
تسریع و منجر به یادگیری مناسب می شود.
4-4-3. نرم افزار کاربرپسند بوده و دارای ویژگی‌های مناسب تصاویر، موسیقی،
انتخاب شخصیت و... جهت جذب کاربران است.
دفتر انتشارات و فناوری آموزشی
مردادماه 1398